Malcolm X

El-Hajj Malik El-Shabazz (azán 19tọ Nuwhàsun, 1925 – azán 21tọ Afínplọsun, 1965), nọ yin yiylọ dọ Malcolm Little to ovu whenu, nukọ̀ntọ mẹyuu tòhodọtọ akonka lẹ tọn, Malcolm X wẹ mẹlẹ nọ saba ylọ ẹ dọ to paa mẹ.

Malcolm X (1964)

Hoyidọ delẹ sọn ohó etọn lẹ mẹ

• "E yindọ a ma ko wleawufó nado kú na ẹn, bo de hogbe lọ 'mẹdekannujẹ' sọn nùmẹ poun.
  Zẹemẹ: E yindọ a jlo na jẹ mẹdekannu nugbonugbo, e dona penugo nado yi dewe do sanvọ́ na ẹn.
  • Chicago Defender (Abọ̀húsun 28, 1962)

• Amẹlika tindo nuhahun sinsinyen de. E ma yin dọ Amẹlika tindo nuhahun sinsinyen de poun wẹ gba, ṣigba omẹ mítọn lẹ tindo nuhahun sinsinyen de. Nuhahun Amẹlika tọn wẹ mí yin. Míwlẹ wẹ yin nuhahun etọn. Whẹwhinwhẹn dopo gee he wutu e do tindo nuhahun wẹ yindọ e ma jlo dọ mí ni nọfi.
  • Hodidọ to Detroit, to Michigan (azán 10tọ Abọ̀húsun 1963)

• N'do yise to hagbẹ gbẹtọvi tọn lẹpo mẹ, amọ́ N'ma tindo yise to hagbẹ depope ehe mẹ omẹ diẹ ma jlo na dogbẹ́ hẹ mi te mẹ. N'yise to homẹdagbe didohia mẹdevo lẹ mẹ, amọ́ N'ma na gu whenu ṣie nado to homẹdagbe dohia mẹde he ma yọn lehe ewọ lọsu na do homẹdagbe hia mi gbọn.
  • Hodidọ to New York City (azán 12tọ Awewesun 1964)

• N'yise dọ gbẹtọvi lẹpo ni nọ yin pinpọ́nhlan gbẹtọvi lẹ, e mayin taidi yovo, mẹyuu, mẹhe kọnká kavi divẹẹ. E yindọ a nọ pọ́n mẹlẹpo di whẹndo dopolọ, nuhahun akọ̀ ṣinṣian tọn kavi alọwiwle hẹ omẹ akọ̀ devo tọn ma na tin. E na haji yindọ gbẹtọvi de to alọwle hẹ gbẹtọvi devo, kavi gbẹtọvi de to ninọpọ hẹ gbẹtọvi devo wẹ poun.
  • Hókansemẹ na tito Pierre Berton tọn lọ. Toronto, Ontario, (azán 19tọ Alunlunsun 1965)

• N'ma yin mẹhe nọ gbẹwanna akọ̀ devo lẹ. N'jẹagọdo wangbẹna akọ̀ tọn po ayiha yiyi do klan akọ̀ lẹ to alọpa lẹpo mẹ. N'yise to gbẹtọvi lẹpo mẹ, podọ dọ mẹlẹpo ni nọ yin sisi na to aliho dopolọ mẹ, mahoponọnna sinmẹ agbasa tọn yetọn.
  • Hókansemẹ (Alunlunsun 1965?); yin nudego to By Any Means Necessary mẹ

• Yè ma sọgan klan jijọho dovo na mẹdekannujẹ, medepope ma sọgan nọ jijọho mẹ adavo e tindo mẹdekannujẹ.
  • Hodidọ to New York City (azán 7tọ Alunlunsun 1965); yin zinzinjẹgbonu to Malcolm X Speaks: Selected Speeches and Statements mẹ (1965)

Malcolm X Speaks (1965)

Hosọ́ lọ to gigọ mẹ: Malcolm X Speaks: Selected Speeches and Statements

• Capitalism ma sọgan tin to aimẹ bọ wangbẹna akọ̀ tọn na hán.

• Nudepope ma tin to owe mítọn, Qur'an lọ mẹ, he plọn mí nado nọ to yaji bosọ nọ gbọsi jijọho mẹ. Sinsẹ̀n mítọn nọ plọn mí nado tindo zinzin. Nọ aṣeji, yin nuyọnẹntọ, setonu na osẹ́n, na sisi mẹlẹpo; amọ́ eyin mẹde dinhó we, sẹ́ ẹ dó tẹpamẹ.

• Mẹdepope ma sọgan na we mẹdekannujẹ. Mẹdepope ma sọgan na we zẹ́nsisọ kavi whẹdida dodo kavi nudepope. E yindọ a yin sunnu, a na mọ ẹn yí.

• Huhlọ́n ma nọ gọ̀ do godo gbede- adavo e wa pehe huhlọ́n he sọ hugan ẹn.

• Aisinsin to tafo kọ̀n ma nọ dohia dọ a ko mọ nudù, adavo a dù sọn nue tin to agbán mẹ lẹ mẹ whẹ. Nado tin tofi to Amẹlika ma dohia dọ a yin Amẹlikanu de. Nado yin jiji tofi to Amẹlika ma zọ́n bọ a yin Amẹlikanu de gba.

• Whenu tin na mẹhe yè to kọgbidina to egbe, e ma tin na mẹhe to kọgbidinamẹ. Mẹhe yè to kọgbidina to egbe tindo nugbo, kọgbidinamẹtọ ma tindo. A ma do hudo nudevo depope tọn.

• To paa mẹ, whenue mẹlẹ to awubla mẹ, yé ma nọ yi nudepope wà. Yé haji nọ to avivi gando ninọmẹ yetọn go poun wẹ. Àmọ́ e yindọ homẹ wẹ yé gblé, diọdo nọ sọawuhia.

Devo he gando e go lẹ

• Kòklo de ma sọgan dó azìn pápá tọn. E ma tindo nugopipe kavi nuyízan he sọgan dó pápá-zìn gba. To aliho dopolọ mẹ tito gandudomẹji Capitalism tọn ma sọgan de sinsẹ́n mẹdekannujẹ tọn tọ́n na mẹyuu lẹ. E ma tindo nugopipe lọ nado hẹn mẹdekannujẹ wá, e ma tindo nugopipe lọ to wepinplọn-liho, to tonudidọ-liho, to osẹ́ndoai-liho. Podọ eyin kòklo de na penugo nado dó azìn pápá tọn janwẹ, bẹ e na yin pinpọ́nhlan di kòklo gufọ́ntọ de niyẹn.

• N'yise dọ ahididi de na wa fọ́n to mẹhe yè to kọgbidina po mẹhe to kọgbidinamẹ po ṣẹnṣẹn janwẹ. N'yise dọ ahididi de na wa fọ́n to mẹhe jlo mẹdekannujẹ, whẹdida dodo gọna zẹ́nsisọ mẹlẹpo tọn po mẹhe jlo na zindonukọ̀n to mẹtitafu lẹ po ṣẹnṣẹn janwẹ. N'yise dọ ahididi mọnkọtọn na wa wá aimẹ janwẹ amọ́ N'ma lẹndọ e na sinai do sinmẹ agbasa tọn ji gba.

• N'ma nọ ylọ ẹ dọ nukúnvandomẹji e yindọ avùnlọyiyi na mẹdetiti wẹ, zinzin wẹ N'nọ ylọ ẹ dọ.

• Na yẹn tọn, N'yise dọ e yin a hẹn nuhahun he to tepọ́n mẹlẹ họnwun na yé ganji bo ka wa na yé nudọnamẹ vude poun do nue dọ̀n nuhahun lọ ji, yé na wleawuna tito yetọn titi, todin to whenue mẹlẹ wleawuna tito de, nuwiwa wẹ na bọdego.

• Agbọ́ nujijla oklọ́ tọn mẹdevo tọn tọn ko pe mi. Nugbo dín N'te, mahopọnna mẹhe mẹhe numẹ̀ N'sè te. Whedida dodo wẹ N'nọtena, mahopọnna mẹhe dualè etọn kavi mẹhe jiya etọn. Tintan whẹ́, gbẹtọvi wẹ N'yin, podọ na ehe wutu mẹhe to afọdona nue na hẹn ale wa gbẹtọvi lẹ wẹ N'na nọgodona.

• E yindọ nukúnvinvandomẹ ma sọgbe to Amẹlika, e ma sọgbe to tògodo lọsu. E yindọ e ma sọgbe nado yi nukúnvinvan do yiavunlọ na yọ́nnu mẹyuu lẹ, ovi po viyẹyẹ mẹyuu lẹ po, gọna sunnu mẹyuu lẹ, be e ma sọ sọgbe dọ Amẹlika ni hẹn mi sọawuhia di nukúnvandomẹtọ lẹ nado yiavunlọ na ede. Podọ e yindọ Amẹlika de mí hia, bosọ plọn mí nado nọ yí nukúnvinvan do yiavunlọ na emi, be e sọgbe na yẹn po hiẹ po nado wà nudepope he e biọ nado yiavunlọ na omẹ mítọn titi lẹ to otò ehe mẹ.

• Mẹhe wleawuna sọgodo to egbe lẹ wẹ sọgodo tin na.

• Nue tamẹnuplọnmẹ tonudidọ tọn na avunlọyiyi na jlọjẹ tovi-yinyin mẹyuu lẹ tọn tọn zẹemẹdo wẹ yindọ mẹyuu wẹ ni deanana tonudidọ po tonudọtọ he tin to lẹdo etọn mẹ lẹ; e ma hugan mọ.

• Mí lá jlọjẹ mítọn to aigba ji fi nado yin gbẹtọvi, nado nọ yin sisi taidi gbẹtọvi, nado yin nina jlọjẹ gbẹtọvi tọn lẹ to mẹlẹ mẹ, to aigba ji fi, to azán ehe ji, ehe yanwle mítọn wẹ nado hẹn ẹn wá tintin mẹ gbọn aliho he e biọ lẹpo mẹ.

• Whenue mẹde ze nuhọakuẹ-yinyin mẹdekannujẹ tọn do otẹ̀n he jẹ mẹ, nude ma tin to owhe glọ he e ma na wa nado mọ mẹdekannujẹ yí. Whedepopenu he a sè bọ mẹde dọ dọ̀ 'N'jlo mẹdekannujẹ', amọ́ bọ hogbe etọn he bọdego dohia dọ e ma sọgan mọ̀ ẹn yí, kavi dọ e ma yise dọ nuwiwa mẹ wẹ e nọ dekọtọn sọn, be e ma yise to mẹdekannujẹ mẹ niyẹn. Mẹhe yise to mẹdekannujẹ mẹ na wà nudepope to owhè glọ nado sọgan dualè etọn... kavi hẹn ẹn dote.

• Nugbonọ-yinyin na otò ma dona tọ́nukún nawe sọmọ bọ a ma na mọ nugbo lọ. Nue ma sọgbe ma sọgbe, mahopọnna mẹhe wà ẹ kavi dọ̀ ẹ.

• E yindọ a ma nọavùnte na nudepope, a na jai jẹ nudepope mẹ.

• Whedepopenu he a mọ mẹde he tindo kọdetọn dagbe hugan we, yọnẹn dọ mẹlọ to nude wà he a ma to wiwa.

• Sinsẹ̀n ehe nọ mọ̀ sunnu lẹpo di nọvi-nọvi lẹ. E yigbe dọ zẹ́nzẹ́n wẹ gbẹtọvi lẹpo te to Jiwheyẹwhe nukọ̀n, bosọ tindo otẹ̀n dopolọ lẹ to Whẹndo Gbẹtọvi tọn mẹ. N'jẹagọdo tamẹnuplọnmẹ wangbẹna akọ̀ tọn Elijah Muhammad tọn, he ko suyín na 'Islam' nado yin nulu he nọ klọ́ apọ̀n na nulunọ lẹ bosọ nọ zán yé, mlẹnmlẹn. Amọ́ N'dowhẹ̀ dee, na nulunọ-yinyin ṣie, gọna danú he nuplọnmẹ nulu tọn ṣie ko yiwa dó mẹdevo lẹ.

Otàn Gbẹzan tọn Malcolm X tọn

• To azán awetọ gbe, N'to húnkùn to alihogbó lọ ji bọ to whenue N'nọte na miyọ́n vẹẹ lọ nukọ̀n ohún devo glin do apá na ẹn. E dawhá dọmọ, "Malcolm X!", podọ to whenue N'lilẹ bo pọ́n ẹn, e dlẹn alọ̀ etọn sọ́n ohún mẹ dohlán mi, bo to nukò. "Be a na jlo nado na alọ̀ yovo de ya?" Pọ́n enẹ! Tlolo he miyọ́n aliji tọn lọ diọ dó amamú, N'dọna ẹn dọ, "N'ma mọdọ e ylan nado nọ na alọ̀ gbẹtọvi lẹ. Gbẹtọvi de wẹ hiẹ lọsu a?